Antibiyotik direnci gereksiz yere ilaç kullanımıyla gitgide artıyor. Uzun yıllar insanlığı tehdit eden tifo hastalığı artık çok konuşulmasa da antibiyotik direnci yüzünden tekrar küresel bir tehlike oluşturabilir. 

Yüzyıllardır insanlığı tehdit eden tifo hastalığı, modern dünyada artık çok da gündemde olmasa da, hâlâ ciddi bir küresel tehlike oluşturuyor. Yayımlanan bir araştırma, tifoya neden olan Salmonella enterica serovar Typhi (S Typhi) bakterisinin hızla antibiyotik direnci geliştirdiğini ve dirençli türlerin hızla yayılmakta olduğunu ortaya koydu.

Bugün için tifonun tek etkili tedavisi antibiyotikler. Ancak son 30 yılda S Typhi bakterisinin ağız yoluyla alınan antibiyotiklere karşı direnci giderek artıyor. Science Alert’te yer alan habere göre; araştırmacılar, 2014-2019 yılları arasında Nepal, Bangladeş, Pakistan ve Hindistan’da elde edilen 3 bin 489 tifo bakterisi örneğinin genetik analizini gerçekleştirdi. Sonuçlar, “yaygın şekilde ilaçlara dirençli” (XDR) türlerin hızla yayıldığını gösterdi.

Bu XDR Typhi türleri, ampisilin, kloramfenikol ve trimetoprim/sülfametoksazol gibi temel antibiyotiklere karşı tamamen dirençli. Dahası, florokinolonlar ve üçüncü nesil sefalosporinler gibi yeni nesil antibiyotiklere karşı da direnç gelişiyor.

Daha da endişe verici olan ise bu dirençli türlerin sadece Güney Asya’da kalmaması. 1990’dan bu yana yaklaşık 200 uluslararası yayılma vakası kaydedildi. Söz konusu süper bakteriler, Güneydoğu Asya, Doğu ve Güney Afrika’ya, hatta Birleşik Krallık, ABD ve Kanada’ya kadar ulaştı.

Stanford Üniversitesi’nden enfeksiyon hastalıkları uzmanı Jason Andrews, “Son yıllarda S Typhi’nin yüksek dirençli türlerinin bu kadar hızlı ortaya çıkması ve yayılması ciddi bir endişe kaynağı” diyerek önleme çalışmalarının acilen artırılması gerektiğini vurguladı.

İlk XDR tifo türü 2016’da Pakistan’da tespit edildi. 2019 yılına gelindiğinde ise ülkedeki baskın genotip haline geldi. Önceleri üçüncü nesil antibiyotiklerle kontrol altına alınmaya çalışılan bu türler, zamanla bu ilaçlara da direnç kazandı. 2000’li yılların başında, Bangladeş, Hindistan, Pakistan, Nepal ve Singapur’daki vakaların yüzde 85’inden fazlası florokinolonlara karşı dirençliydi.

AZİTROMİSİN DE DİRENÇLİ HALE GELİRSE KRİZ KAPIDA

Bugün geriye yalnızca bir ağız yoluyla alınabilen antibiyotik kaldı: Azitromisin. Ancak araştırmaya göre, azitromisin direnci geliştiren mutasyonlar da hızla yayılıyor. Bu mutasyonlar henüz XDR Typhi ile birleşmemiş olsa da, böyle bir durumun gerçekleşmesi durumunda büyük bir sağlık krizi yaşanabileceği belirtiliyor.

Tifo tedavi edilmezse ölüm oranı yüzde 20’ye kadar çıkabiliyor. Her yıl yaklaşık 11 milyon tifo vakası yaşanıyor. Bu noktada tifo konjüge aşıları önemli bir önlem sunuyor. Ancak aşıya küresel erişim sağlanamazsa, yeni bir salgın kapıda olabilir.

‘ÖNLEMLER KÜRESEL ÖLÇEKTE YAYILMALI’

Araştırmacılar, özellikle Güney Asya gibi riskin yüksek olduğu bölgelerde aşı uygulamalarının hızla yaygınlaştırılması gerektiğini vurgularken, uluslararası yayılma riski nedeniyle önlemlerin sadece bu bölgelerle sınırlı kalmaması gerektiğinin de altını çiziyor.

Pakistan, tifoya karşı rutin aşılamayı başlatan ilk ülke olarak örnek gösteriliyor. Bilim insanları, daha fazla ülkenin bu politikayı benimsemesi gerektiğini belirtiyor. Çünkü antibiyotik direnci, HIV/AIDS ve sıtmadan daha fazla can alan küresel bir ölüm nedeni hâline geldi.